Zabawa jest podstawową działalnością dziecka. Do chwili rozpoczęcia nauki szkolnej zajmuje najważniejsze miejsce w jego życiu. Z punktu widzenia rozwoju dziecka wiek zabawy jest wiekiem przejściowym. Dorosły musi, więc, tak zorganizować mu warunki do zabawy, aby w pełni wykorzystać tkwiące w tym okresie możliwości. Dziecko powinno zakończyć wiek zabawy doroślejsze właśnie dzięki zabawie. Ważne są, więc słowa Schillera: „Człowiek nie jest w pełni człowiekiem, jeśli się nie bawi” i o tym musimy pamiętać.
Wiek niemowlęcy
-
Zabawy manipulacyjne (dziecko chwyta przedmiot, bada ciężar, kolor, barwę, temperaturę, powierzchnię, kształt, dźwięki itd., gładzi, obraca, potrząsa, uderza, wkłada do ust; do 5 miesięcy przede wszystkim zajmuje się własnym ciałem). Zabawy manipulacyjne wpływają na zbieranie różnorodnych doświadczeń dotyczących właściwości przedmiotów i są jednocześnie podstawą do rozwoju jakościowo wyższych rodzajów zabaw.
-
Ok. 1 r.ż. – następuje opanowanie przedmiotu, używa go dziecko do określonego celu (kubek napełnia piaskiem, jeden kubek wkłada do drugiego), zwiększa się bogactwo zabaw, rosną wymagania, co do zabawek.
Niemowlęta bardzo lubią, gdy osoba dorosła bierze je na ręce, podnosi do góry, huśta rytmicznym ruchem. Zabawy te są pożyteczne, oswajają dziecko z przestrzenią, pozwalają spoglądać na otoczenie z szerszej perspektywy.
Od 1 do 3 r.ż.
-
Zabawy manipulacyjne i funkcjonalne (dziecko każdy przedmiot traktuje, jako coś odrębnego, potrafi ułożyć przedmioty według rodzaju lub wielkości, bada użyteczność np. otwiera i zamyka pudełko, napełnia je innymi rzeczami).
-
Pod koniec 2 i 3 r.ż. szczególnie popularne są zabawy konstrukcyjne (np. budowanie z klocków, z piasku) Ważne jest, aby zostawić dziecku pełną swobodę w wyborze tematu zabawy konstrukcyjnej, w doborze przedmiotów i materiałów do realizacji dzieła.
-
Dziecko uczy się chodzić – kontakt z różnymi przedmiotami, samo eksploruje zamiast czekać na dostarczenie przedmiotów do zabawy. Zabawki służą do dokonywania odkryć i eksperymentowania (wiaderko +piasek = babka).
-
Czas trwania zabawy w 3 r.ż. wydłuża się dwukrotnie. Do 2 r. ż. przeważa zabawa samotna.
-
Rozwija się pamięć i wyobraźnia – pojawiają się pierwsze zabawy w granie roli (dziecko zaczyna rozumieć, że lalka może być dzieckiem).
Dzieci w tym wieku charakteryzują się dużą ruchliwością. Więc lubią zabawy destrukcyjne, czyli niszczenie przedmiotów. Chętnie w zabawie odgrywają rolę dorosłych. Do zabaw konstrukcyjnych potrzebne będą różne klocki, plastikowe składanki, mozaiki, przybory do piasku, plastelina. Zabawy ruchowe wymagają posiadania rożnych piłek, rowerków, zabawek do kąpieli, sanek. Arsenał zabawek dydaktycznych to rożnego rodzaju piramidki, sześciany, loteryjki.
Wiek przedszkolny
-
Pojawia się zabawa konstrukcyjna i w granie roli (czas zabawy znowu się wydłuża), uwaga dziecka przeniesiona z czynności (manipulowanie przedmiotem) na cel (np. zbudowanie zamku).
-
Zakres zabaw konstrukcyjnych rozszerza się (obok budowania dzieci zaczynają malować, lepić z plasteliny, wycinać).
-
Zabawy ruchowe (bieganie, skakanie, wspinanie się, rzucanie, jazda na rowerze) pomagają w ćwiczeniu ciała i zmysłów.
-
Kulminacyjne nasilenie zabaw opartych o fikcję (dziewczynki przygotowują obiad z listków), ale na razie zabawy te opierają się na naśladownictwie, dziecko swobodnie zmienia się z rówieśnikami rolami). Fikcja pomaga w poznawaniu i opanowywaniu rzeczywistości.
-
Bajki – szczególne zainteresowanie przypada na okres między 5 a 6 r.ż. (bajka pozwala przeżyć to co w rzeczywistości nie może mieć miejsca).
-
Zabawy konstrukcyjne osiągają bardzo wysoki poziom – majsterkowanie, duże bogactwo narzędzi ( klej, nożyczki, sznurki, plastelina, farby itd.).
-
Zabawy konstrukcyjne ukierunkowane na wytwór (dotąd zabawą było kupowanie, teraz dzieci kładą nacisk na urządzenie sklepu – rozwój wyobraźni przestrzennej). Dzieci dostrzegają, że ich aktywność zmierza
w kierunku stworzenia „czegoś -
W zabawach tematycznych coraz większy nacisk na odwzorowywanie rzeczywistości, przedmioty są wykorzystywane zgodnie z ich przeznaczeniem.
-
Ulubione zabawy to te, gdzie dzieci przyjmują na siebie role dorosłych.
Dzieci 5-6 letnie maja większą wiedzę i sprawność w związku z tym chętnie wybierają zabawy konstrukcyjne, majsterkowanie, które rozwijają wyobraźnie przestrzenną. Dzieci lubią kredki, papier, nożyczki, układanki. Dziewczynki chętnie bawią się w dom, więc potrzebne będą im: lalki i ich gospodarstwa. Chłopcom: auta, akcesoria różnych zawodów. Zabawy nabierają cech współzawodnictwa i są zróżnicowane ze względu na płeć. Dziewczynki lubią skakanki, piłki, łyżwy. Natomiast chłopcy różnego rodzaju rzutki, piłki, rowery, narty, gry zręcznościowe. Uniwersalną zabawką w każdym wieku są klocki. Dla dzieci w tym wieku kształty klocków powinny być bardziej skomplikowane. Arsenał zabawek dydaktycznych to dla dzieci starszych gry planszowe. Zasadniczą rolę w zabawie dzieci pełnią rodzice. To do nich należy zapewnienie dzieciom odpowiednich warunków do zabawy. Można mówić o dobrych warunkach gdy: jest czas na zabawę, miejsce i zabawki.
Bardzo ważny w wieku 5-6 lat jest też kontakt z innymi osobami w trakcie zabawy. Aby występujące w zabawie możliwości wychowawcze można było wykorzystać, konieczna jest umiejętna, niehamująca aktywności dzieci pomoc dorosłych. Rodzice powinni przejawiać zainteresowanie przebiegiem zabaw, pomagać dzieciom w rozwijaniu pomysłowości, w ich organizowaniu. Ważne jest też umiarkowane uczestnictwo w zabawie, taktowna ingerencja, tworzenie odpowiedniej atmosfery. Należy zachęcać dziecko do różnych zabaw i działań, pobudzać fantazję, pomysłowość.
Zabawy w wieku szkolnym
-
Dzieci pragną uczestniczyć w prawdziwym życiu (zamiast bawić się w sklep chcą same kupować).
-
Zajęcia z pogranicza zabaw (czytanie książek, oglądanie TV, granie na komputerze, słuchanie muzyki).
-
Popularne stają się gry (oparta na ścisłych zasadach, wyrabia poczucie wspólnoty w grupie, uczy współdziałania np. gry ruchowe, berek, zabawa w chowanego, gra w 2 ognie, u chłopców gry nastawione
na współzawodnictwo).
Zabawy w wieku 11 – 14 lat
- Podstawową aktywnością dziecka jest uczenie się, dlatego trzeba zadbać o to, aby miało czas na relaks i zabawę.
- Przeważają gry (ruchowe, stolikowe, sportowe, dydaktyczne, komputerowe itd.)
- Gry mają wysoki poziom organizacji (złożone reguły, wzbogacanie treści gier, wymyślanie nowych gier).
Autor: Sylwia Warchoł- Plucińska Psycholog dziecięcy
